Disiplinang Pansarili: Susi sa Tagumpay at Kaayusan

Disiplinang Pansarili: Susi sa Tagumpay at Kaayusan

Allan A. Ortiz

 

Sa pagbabago ng panahon at pag-unlad ng buhay ng tao dahil sa teknolohiya, naging madali ang pamumuhay ng tao sa pang-araw-araw subalit nagbago ang pananaw at pag-uugali ng ng tao dala ng mga teknolohiyang ito. Nag-iba ang pag-uugali ng tao at karamihan dito ay ang maling paggamit ng teknolohiya at pag-abuso rito. Nawala na sa tao ang disipinang pansarili.   Ang disiplinang pansarili ay tumutukoy sa kakayahan ng isang tao na kontrolin ang kanyang mga aksyon, emosyon, at pag-iisip upang makamit ang mga layunin at mapanatili ang kaayusan sa kanyang buhay. Ito ay isang mahalagang katangian na nagdudulot ng maraming kabutihan sa iba't ibang aspeto ng ating buhay.

            Nagsisimula ang disiplina sa loob ng tahanan sa gabay ng mga magulang. Ang mga magulang ang unang nagtuturo ng disiplina sa kanilang mga anak. Sa pamamagitan ng tamang paggabay at pagdidisiplina, natututo ang mga bata na kontrolin ang kanilang mga aksyon at emosyon.

            Upang linangin ang mga pundasyong itinuro ng mga magulang sa mga anak ay pinag-aaral nila ang kanilang anak sa paaralan. Ang paaralan ay isang mahalagang institusyon na nagtuturo ng disiplina sa mga mag-aaral. Sa pamamagitan ng mga patakaran at regulasyon, natututo ang mga mag-aaral na sumunod at magpakita ng disiplina sa kanilang mga gawain.

            Dahil sa pagkakaroon ng kaalaman at karunungan ng mga Kabataan mula sa kanilang magulang at edukasyong nakamit sa paaralan, nagkakaroon sila ng personal na pagnanais at pagdedesisyon. Ang pagkakaroon ng disiplina sa sarili ay nagmumula rin sa personal na pagnanais na maging mas mabuting tao. Ang mga taong may mataas na ambisyon at determinasyon ay mas nagiging disiplinado sa kanilang mga gawain.

            Tataglayin ng tao ang magandang bunga kanyang pagsusumikap na magkaroon ng disiplinang pansarili. Ang mga taong may disiplina sa sarili ay mas nagiging matagumpay sa kanilang mga karera at personal na buhay. Sa pamamagitan ng tamang pamamahala ng oras at pagsunod sa mga plano, nagagawa nilang makamit ang kanilang mga layunin. Ang mga taong may disiplina sa sarili ay nagkakaroon ng respeto mula sa ibang tao. Ang kanilang kakayahan na kontrolin ang kanilang mga aksyon at emosyon ay nagbibigay ng inspirasyon sa iba. Ang pagkakaroon ng disiplina sa sarili ay nagdudulot ng kaligayahan at kasiyahan sa ating buhay. Sa pamamagitan ng tamang pamamahala ng oras at pagsunod sa mga plano, nagiging mas maayos at masaya ang ating buhay.

            Ang pagkakaroon ng disiplina sa sarili ay isang hamon para sa maraming tao. Nagkakaroon ng suliranin ang tao dahil sa nararansan sa pang-araw-araw. Isa rito ay ang kawalan ng motibasyon. Maraming tao ang nahihirapang magpanatili ng motibasyon upang sundin ang kanilang mga plano at layunin. Isa rin marahin na suliranin ay pagiging abala. Ang sobrang dami ng gawain at responsibilidad ay maaaring magdulot ng stress at kawalan ng oras para sa sarili. Bunga nito ay ang pagkakaroon marahin ng masamang gawi. Ang mga masamang gawi tulad ng procrastination o pag-aaksaya ng oras sa mga hindi mahalagang bagay ay nagiging hadlang sa pagkakaroon ng disiplina gaya ng pagbababad sa mga social media imbis na gumawa ng mga produktibong bagay o mga Gawain na makatutulong na mapabuti ng kalusugan gaya ng pag-eehersisyo o paggawa ng gawaing bahay. Dahil sa social media at ibang app sa mga gadgets ay nagkakaroon ng tao ng kakulangan sa pagtutok o tuon sa buhay. Ang pagiging madaling ma-distract o mawalan ng focus o tuon ay nagiging sanhi ng hindi pagkamit ng mga layunin. Dahil sa maraming napapanood dito ay nagkakaroon ng emosyunal na hamon ang mga tao. Ang mga emosyon tulad ng stress, anxiety, at depression ay maaaring magdulot ng kawalan ng disiplina sa sarili.

            Upang mabigyang tugon ang umiiral na suliraning ito ng tao ay maaaring gawin ang ilang posibleng solusyon sa umiiral na kalagayan. Maaaring magsimula sa maliliit na layunin na madaling makamit upang unti-unting mapalakas ang disiplina sa sarili. Magkaroon ng regular na routine upang masanay ang katawan at isipan sa mga gawain. Gumamit ng mga paalala tulad ng alarm o to-do list upang hindi makalimutan ang mga gawain. Maghanap ng tahimik na lugar para sa trabaho at iwasan ang mga bagay na maaaring makadistrak. Magkaroon ng positibong pananaw at maghanap ng mga bagay na magpapasaya at magpapalakas ng loob. Humingi ng tulong at suporta mula sa pamilya, kaibigan, o mga eksperto upang mas mapadali ang pagkamit ng mga layunin.

            Samakatuwid, ang paghahangad at taglay ng tao ng disiplinang pansarili ay may dulot na kabutihan para sa magandang pamumuhay. Ang mga taong may disiplina sa sarili ay mas nagiging produktibo sa kanilang mga gawain. Sa pamamagitan ng tamang pamamahala ng oras at pagsunod sa mga plano, nagagawa nilang tapusin ang mga gawain sa tamang oras at may mataas na kalidad. Ang disiplina sa sarili ay nagbibigay-daan sa atin na magpatuloy sa kabila ng mga pagsubok at hamon. Ito ay tumutulong sa atin na manatiling nakatuon sa ating mga layunin at hindi madaling sumuko. Ang pagkakaroon ng disiplina sa sarili ay nagdudulot din ng positibong epekto sa ating kalusugan. Sa pamamagitan ng tamang pagkain, regular na ehersisyo, at sapat na pahinga, nagiging mas malusog at masigla ang ating katawan.

 

            Sa kabuuan, ang disiplinang pansarili ay isang mahalagang katangian na nagdudulot ng maraming kabutihan sa ating buhay. Ito ay nagbibigay-daan sa atin na maging mas produktibo, matagumpay, at masaya. Sa pamamagitan ng tamang paggabay at pagdidisiplina, natututo tayong kontrolin ang ating mga aksyon at emosyon upang makamit ang ating mga layunin at mapanatili ang kaayusan sa ating buhay. Sa pamamagitan ng mga solusyong ito, maaaring mapalakas ang disiplina sa sarili at makamit ang mga layunin sa buhay. Tandaan na ang disiplina ay isang proseso na nangangailangan ng tiyaga at determinasyon.

 

 

Ang Kahalagahan ng Mabuting Pagtulog

                                                  Ang Kahalagahan ng Mabuting Pagtulog

Allan A. Ortiz

     Ang pagtulog ay isang esensyal na bahagi ng ating pang-araw-araw na buhay. Ito ay nagbibigay ng pagkakataon sa ating katawan at isipan na magpahinga at mag-recharge. Sa kabila ng pagiging abala sa modernong pamumuhay, ang pagkakaroon ng sapat at de-kalidad na tulog ay hindi dapat isantabi.

     Una, mahalga para sa ating pisikal na kalusugan ang mabuting tulog. Tuwing natutulog, ang ating katawan ay nag-aayos at nagkukumpuni ng mga tissues, naglalabas ng mga hormones na mahalaga sa paglaki at pag-unlad, at pinapalakas ang ating immune system. Kapag kulang sa  tulog ay maaaring magdulot ng iba't ibang sakit tulad ng diabetes, sakit sa puso, at labis na katabaan.

     Pangalawa, mahalaga ang pagtulog para sa ating mental na kalusugan. Ang sapat na tulog ay tumutulong sa pagproseso ng impormasyon at emosyon, na nagreresulta sa mas mahusay na memorya at konsentrasyon. Ang mga taong kulang sa tulog ay mas malamang na makaranas ng stress, anxiety, at depression.

    Pangatlo, kapag regular ang oras ng pagkakaroon ng pagtulog ay nakakatulong sa ating pangkalahatang kagalingan. Ang pagkakaroon ng tamang sleep schedule ay magbubunga ng mas mataas na antas ng enerhiya at produktibidad sa araw-araw. Ang mga taong may sapat na tulog ay mas alerto, mas masaya, at mas handa sa pagharap sa mga hamon ng buhay.

     Upang makamit ang mabuting tulog, mahalaga ang pagkakaroon ng tamang sleep hygiene. Ito ay kinabibilangan ng pag-iwas sa caffeine at alcohol bago matulog, paglikha ng komportableng sleeping environment, at pag-establish ng regular na sleep routine. Ang pag-iwas sa paggamit ng electronic devices bago matulog ay makakatulong din sa mas mabilis na pagkatulog.

   Sa kabuuan, ang mabuting tulog ay isang mahalagang aspeto ng ating kalusugan at kagalingan. Ito ay nagbibigay ng benepisyo hindi lamang sa ating katawan kundi pati na rin sa ating isipan. Sa pamamagitan ng pag-prioritize ng ating pagtulog, tayo ay makakamit ng mas malusog at mas masayang buhay.

Tekstong Biswal: Kahulugan, Pamamaraan at Dapat Tandaan

Tekstong Biswal: Kahulugan, Pamamaraan at Dapat Tandaan

Allan A. Ortiz

Ang isang makapangyarihang media na kilala bilang "visual text" ay gumagamit ng mga larawan upang maikli at mapang-akit na maghatid ng mga saloobin at impormasyon. Ang mga biswal na teksto ay mahalaga para sa mahusay na komunikasyon sa kapaligiran na nakatuon sa paningin ngayon. Maaari silang kumuha ng maraming iba't ibang anyo, kabilang ang video, pelikula, gaming, advertising, at online na nilalaman. Ang visual literacy ay nangangailangan ng paggamit ng kulay, linya, istraktura, at liwanag upang maunawaan at lumikha ng kahulugan.

Ang nilalaman ng teksto na kaakit-akit sa paningin ay nilikha sa pamamagitan ng pagpapahusay sa pagiging madaling mabasa maging ang presentasyon sa pamamagitan ng mga diskarte sa pag-pormat. Para sa layuning iyon, narito ang ilang mga pamamaraan:

1. Mga Fonts at Typography – Pumili ng mga nababasang typeface gaya ng Arial, Aelvetica, o Times New Roman. Baguhin ang body text mga sub headings, at mga laki ng font ng header. Upang bigyang diin ang mahahagalang punto, gumamit ng bold o italics.

2. Kulay at Contrast – Gumamit ng magkakaibang kulay para sa backdroup at teksto (halimbawa, malaiwanag na background na may itim na font). Upang mapanatili ang pagiging madaling mabasa, umiwas sa pagamit ng napakaraming kumbinasyon ng kulay.

3. Espasyo at Pagkakahanay – Ang teksto ay dapat palaging nakahanay sa kaliwa, gitna o kanan. Para maiwasana ng pagsisikip, gamitin ang tamang line spacing o leading.

4. Mga pamagat at Sub-pamagat – Ayusin ang nilalaman na may malinaw na mga heading at subheading. Gumamit ng mas malalaking font para sa mga heading upang lumikha ng hierarchy.

5. Mga Bullet at Listahan – Gumamit ng mga bullet point o mga numerong listahan para sa kalinawan. Panatilihing maigsi ang mga item sa listahan.

6. Mga Grapikong Icon – Isama ang mga kaugnay na icon o simbolo upang mapahusay ang visual appeal. Gumamit ng mga infographic o chart upang ihatid ang kumplikadong impormasyon.

7. Puting Espasyo – Panatilihin ang puting espasyo sa paligid ng mga elemento ng teksto para sa isang malinis na hitsura. Iwasan ang makalat na layout.

Sa pagbuo ng textong biswal ay kailangang sundin ang sumusunod na mga hakbang.

1. Magtakda ng layunin at pumili ng uri nito – Tukuyin ang iyong layunin: Ano ang gusto mong makuha ng iyong mambabasa musa sa iyong textong biswal? Isaalang-alang kung io ay oara sa isang post o blog, social media, o iba pang channel. Magpasya kung ito ay nagbibigay-kaalaman, nakaaaliw, akaemiko, o korporasyon.

2. Magplano at gumawa ng nilalaman – Maghanap ng kaugnay na datos at nilalaman. Balangkasin ang mga pangunahing punto at lohikal na ayusin ang imormasyon.

3. Ayusin at i-visualize ang iyong datos – Gumamit ng mga tsart, grap, at mga icon upang ipakita ang datos. Tiyakin ang kalinawan at katumpakan sa iyong visualization.

4. Pumili ng huwarang disenyo o template – Magsimula sa paggamit ng mga tool tulad ng Visme, Canva, at Venngage na nag-aalok ng mga naka-customize na huwarang disenyo. Pumili ng huwarang disenyo na naaayon sa nilalaman at istilo.

5. Magdagdag ng mga nakaaakit na elemento ng disenyo – I-customize ang mga font, kulay, at layout. Isama ang mga larawan, ilustrasyon, at iba pang biswal na elemento.

Tandaan na ang biswal na impormasyon ng teksto ay dapat balansehin ang kaayusan upang madaling mabasa. Mag-eksperimento sa iba’t ibang elemento upamng mahanap kung ano ang pinakamahusay para sa isang particular na konteksto.

https://www.twinkl.co.za/teaching-wiki/visual-text

https://www.visme.co/blog/how-to-make-an-infographic/

https://www.canva.com/infographics/

Inklusibong Edukasyon at Pagsulong at Pag-unlad ng Kasarian (Gender Advancement and Development)

 

Inklusibong Edukasyon at Pagsulong at Pag-unlad ng Kasarian 

(Gender Advancement and Development)

Allan A. Ortiz

Ang isang disenteng edukasyon ay dapat na magagamit ng lahat ng mga mag-aaral, anuman ang kanilang mga kalagayan, talento, o pinagmulan. Ito ay kilala bilang inclusive education. Sinisikap nitong itaguyod ang isang kapaligiran na nagpapahalaga sa sariling katangian at tumutugon sa mga pangangailangan ng mga tao. Ang pakiramdam ng pag-aari at paggalang sa isa't isa ay pinalalakas sa pamamagitan ng inklusibong edukasyon, na naghihikayat sa pagtutulungan, empatiya, at pag-unawa sa mga mag-aaral.

Ang mga layunin ng pagsulong at pag-unlad ng kasarian (gender advancement and development) ay upang bigyang kapangyarihan ang mga tao sa lahat ng kasarian at isulong ang pagkakapantay-pantay ng kasarian. Kabilang dito ang mga inisyatiba upang puksain ang diskriminasyon batay sa kasarian, mag-alok ng pantay na pagkakataon, at iwaksi ang mga negatibong pananaw. Ang mga inisyatiba para sa pag-unlad ng kasarian ay naglalayong malampasan ang mga puwang sa pakikipag-ugnayan sa lipunan, edukasyon, trabaho, at kalusugan upang bumuo ng isang mas makatarungang lipunan.

Kinikilala ng edukasyong tumutugon sa kasarian at inklusibo ang kahalagahan ng paglutas ng mga pagkakaiba ng kasarian sa loob ng mga institusyong pang-edukasyon, na isang paraan kung saan magkakapatong ang dalawang ideyang ito. Ang pagkakapantay-pantay ng kasarian at inklusibong edukasyon ay maaaring isulong sa pamamagitan ng paglaban sa mga stereotype ng kasarian, pagtiyak na ang mga babae at lalaki ay may pantay na pagkakataon, at hinihikayat ang pantay na pag-access.

Dahil ang inclusive education ay nakatuon sa pagbibigay sa bawat mag-aaral ng pantay na pag-access sa edukasyon, ito ay higit pang naging popular sa Pilipinas. Ang UNESCO at ang Kagawaran ng Edukasyon (DepEd) ay nagtutulungan upang magbigay ng pagsasanay sa mga guro kung paano isama ang mga batang may kapansanan sa mga regular na kalagayan ng silid-aralan. Ang pakikipagtulungan sa mga magulang, pagtatatag ng suportadong kapaligiran, at pagbabago ng edukasyon ay saklaw lahat sa kursong ito.

Para sa mga mag-aaral na may partikular na pangangailangan, itinatag ng Pilipinas ang mga paaralan ng SPED. Upang suportahan ang tagumpay sa akademya ng mga bata, ang mga paaralang ito ay nagbibigay ng mas mababang laki ng klase, espesyal na edukasyon, at teknolohiyang adaptive.

Para sa mga batang huminto sa pag-aaral o hindi makadalo sa mga regular na nakaiskedyul na klase para sa medikal o iba pang mga kadahilanan, nag-aalok ang ALS ng mga hindi tradisyonal na posibilidad sa pag-aaral. Hinahayaan nito ang mga mag-aaral na matuto sa kanilang sariling bilis sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga pangunahing klase sa literacy at bokasyonal na pagsasanay.

Upang mapadali ang inklusibong edukasyon, ang bansa ay nagpatibay ng mga patakaran. Ang DepEd Order No. 21, halimbawa, ay binibigyang-diin ang pagkakaiba-iba sa balangkas ng patakaran nito para sa K–12 na edukasyon.

Sa pamamagitan ng pagtiyak na ang lahat ng mga mag-aaral, anuman ang kakayahan, ay maaaring matuto at umunlad sa isang ligtas at nakapagpapatibay na kapaligiran, ang pagsasama ay tumutulong sa mga mag-aaral na maghanda para sa iba't ibang mundo.

 

https://www.unicef.org/documents/advancing-girls-education-and-gender-equality-through-digital-learning

https://www.unesco.org/en/gender-equality/education/need-know

https://www.ungei.org/blog-post/gender-and-inclusive-education

https://www.teacherph.com/inclusive-education-philippines/

https://www.iccwtnispcanarc.org/upload/pdf/5016916948Education%20for%20children%20with%20mental%20retardation.pdf

https://risejournals.org/index.php/imjrise/article/view/270

https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/ph/fastFacts---Gender-Equality-and-Women-Empowerment-in-the-Philippines-rev-1.5.pdf

https://leap.unep.org/en/countries/ph/national-legislation/philippine-plan-gender-responsive-development-ppgd-1995-2025

https://www.undp.org/philippines/our-commitment-gender-equality

https://gcg.gov.ph/files/Lc9p5J9673UI7J8K9X3V.pdf

https://www.undp.org/philippines/publications/fast-facts-gender-equality-and-womens-empowerment-philippines

https://www.unesco.org/en/articles/unesco-and-deped-launch-2020-global-education-monitoring-report-philippines

https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000387889/PDF/about/help

Ang Panitikang Filipino sa Panahon ng Kasarinlan ni Allan A. Ortiz

 

Ang Panitikang Filipino sa Panahon ng Kasarinlan

ni Allan A. Ortiz

Sa panahon ng Kasarinlan mula 1946, ang panitikang Pilipino ay nagbukas ng mga bagong pinto para sa mga manunulat. Umusbong ang mga panitikang Filipino sa Ingles. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay naging mas produktibo ang mga manunulat sa Pilipinas. Ang mga Amerikanong guro sa paaralan ay nagsilbing insiprasyon nila upang makakuha ng mga istilo o teknik pampanitikan at mas pinagbuti nila ang kanilang kaalaama sa wikang Ingles. Ilan sa mga akda at manunulat ay sina: Paz Marquez-Benitez na kinilalang unang manunulat sa Ingles at sa kanyang tanyag na isinulat ay “Dead Stars”. Kinilala sa kanyang makabagong esilo ng pagsulat ng tula ay si Jose Garcia Villa na puno ng imahinasyon at malalim na kahulugan at ang isa sa kanyang tula ay “Lyric 17”. Tanyag sa kanyang nobelang “The Woman Who Had Two Navels” si Nick Joaquin na isang mahusay na manunulat, nobelista at makata.  Ang kanyang mga akda ay nagpapakita ng kultura, kasaysayan, at pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Isa sa kanyang pinakapopular na nobela. Ang manunulat na si F. Sionil Jose ay kilala sa kanyang “Rosales Saga”, isang serye ng nobela na nagsasalaysay ng buhay at pag-usbong ng mga tao sa Rosales, Pangasinan. Isa sa mga nobelang kabilang ditto ay ang “Dusk”. Si N.V.M. Gonzalez ay isang manunulat na nagpapakita ng buhay sa lalawigan at pag-usbong ng modernisasyon. Kilalang kuwentong kanyang isinulat ay “Children of the Ash-Covered Loam”.

Ang tema ng mga Panitikang Filipino sa panahon ng kasarinlan ay nagpapakita ng pananampalataya, alamat, pamahiin, kathang-isip, sosyal na problema, kahirapan,  pagatatlo sa mga uri, pulitika, pampabansang pagkakakilanlan, dayuhang dominasyon, pangangalunya, moralidad at sekswalidad.

Ang mga ilang akdang sa panahon ng kasarilnlay ay: ang tulang “Ako ang Daigdig” ni Alejandro G. Abadilla, musikang makabayan na “Bayan Ko” na sumisimbolismo sa pagmamahal sa bayan at paglaban sa katiwalian, kuwentong “Ginto sa Makiling” ni Macario Pineda na isang simbolikal na akda na tumatalakay sa lipunan, moralidad at pulitik, nobelang “Ako’y Isang Tinig” ni Genoveva Edroza Matute na  nagpapakita ng pag-asa, paglaban at pagmamahal sa bayan, dulang “Walang Sugat” ni Severino Reyes na nagpaapkita ng pag-ibig, pagdurusa, at pag-asa sa kalayaan, at sanaysay na “Ang Pangunahing Makata” ni Amado Hernadez na timatalakay sa pagmamahal sa bayan at pagtutol sa katiwalian.

Patuloy pa rin ang paglaganap ng mga panitikang Filipino sa kasalukuyan gamit ang iba’t ibang plataporma upang ito’y ilahad. Nanantili pa rin ang mga ganitong tema at mas lumalalim ang pagtalakay dahil sa pag-unlad at pagbabago ng panahon na nagsisilbing paksa ng mga akda.

 

Sanggunian:

Pineda A. (May 14, 2024). The Impact of colonialism on the Philipine Literature. https://homebasedpinoy.com/the-impact-of-colonialism-on-philippine-literature/

N.A. (1987). The British Family Journal. V. 23, No. 1, pp. 28-32 (5 pages) British Library. https://www.jstor.org/stable/42554440

Macansantos.F., & Macansantos P.(December 25, 2017). Philippine literature in the post-war and contemporary period. https://www.puertoparrot.com/articles/philippine-literature-in-the-post-war-and-contemporary-period

https://www.studocu.com/ph/document/western-philippines-university/bachelor-of-secondary-education-major-in-biological-science/ang-panitikan-sa-panahon-ng-bagong-kalayaan/44802737

Panitkan sa Panahon ng Aktibismo ni Allan A. Ortiz.

 

Panitkan sa Panahon ng Aktibismo

Allan A. Ortiz.

 

Ang kapaligirang politikal ng Pilipinas sa ilalim ni Pangulong Ferdinand Marcos ay makikita sa kasaysayang pampanitikan noong panahong iyon, na kinabibilangan ng aktibismo at batas militar. Ang Proclamation 1081, na inilabas ni Marcos noong Setyembre 21, 1972, ay nagpataw ng batas militar, na nag-aangkin ng pangangailangang iligtas ang republika at baguhin ang lipunan. Sa panahong ito, ipinataw ang pamumuno ng militar at sinuspinde ang mga karapatan sa konstitusyon.

Maraming makabuluhang pangyayari sa kasaysayan at pagbabagong sosyo-ekonomiko ang naganap sa Pilipinas noong panahon ng aktibismo at batas military:

• Deklarasyon ng Batas Militar: Noong Setyembre 21, 1972, ipinahayag ni Pangulong Ferdinand Marcos ang batas militar, na binanggit ang mga banta mula sa komunistang insurhensiya ng Communist Party of the Philippines (CPP), ang Moro National Liberation Front (MNLF) Muslim separatist movement, at marahas na protesta ng mga estudyante.

• Mga Paglabag sa Karapatang Pantao: Ang Amnesty International ay nagtipon ng isang komprehensibong listahan ng mga pang-aabuso sa karapatang pantao na naganap sa panahong ito, kabilang ang napakaraming detensyon, sapilitang pagkawala, pagbitay, at pagpapahirap sa mga taong itinuring na mga karibal sa pulitika at mga kritiko ng gobyerno.

• Aktibismo ng Mag-aaral: Noong People Power Revolution ng 1986, ang aktibismo ng estudyante ay isang pangunahing salik sa parehong huling pagpapatalsik kay Marcos at sa mga pangyayari na humantong sa proklamasyon ng batas militar noong 1972.

• Pagsususpinde ng mga Karapatan sa Konstitusyon: Sa pagsisikap na pigilan ang paglusot ng komunista sa lipunan, inilathala ng administrasyong Marcos ang Proclamation 1081 na nagsususpinde sa mga karapatan sa konstitusyon.

Ang panitikan ay nabuo bilang isang makapangyarihang instrumento para sa pagpapahayag at paglaban bilang reaksyon sa pampulitikang pag-uusig na ito. Upang maiwasan ang censorship, lumikha ang mga manunulat ng mga akdang kritikal sa diktadura at madalas gumamit ng simbolismo at metapora. Ang mga literatura ng protesta, proletaryado, at kulungan ay kabilang sa maraming genre ng pagsulat na sumasalamin sa pag-asa at paghihirap ng mamamayang Pilipino sa magulong panahong ito.

Ang panitikan ay isang mahalagang midyum para sa pagpapahayag ng pagtutol sa gobyerno ni Pangulong Ferdinand Marcos sa Pilipinas mula 1972 at 1981, nang ipataw ang martial rule. Ang protesta, proletaryado, at pagsulat sa bilangguan ay kabilang sa mga anyo na ginamit ng mga manunulat.  Nakita sa panahong ito ang paglitaw ng mga kilalang indibidwal at akdang pampanitikan na nagbigay-diin sa realidad ng lipunan at mga indibidwal na karanasan sa ilalim ng batas militar, tulad ng "Mareng Mensiya" ni Fanny A. Garcia,  "Dekada '70" ni Lualhati Bautista, “Aking Kapatid, Aking Berdugo” ni Francisco Sionil Jose at Sa pagkamatay ng isang newsboy” ni Lamberto E. Antonio. Ang impluwensya ng batas militar sa lipunan at kultura ng Pilipinas ay lubos na nauunawaan at naaalala dahil sa mga gawaing ito.

Sa panahon ng aktibismo at batas militar sa Pilipinas, ang mga puntong ito ay nag-aalok ng balangkas ng mahahalagang pwersang pampulitika at panlipunan.

Sanggunian:

N.A. (March 10, 2024). The Philippines during Martial Law https://www.philippine-history.org/martial-law-philippines.htm

Lapeña. C. (September 20, 2012). Balikwas: Literature and media under Martial Law. GMA News Online. https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/274886/balikwas-literature-and-the-media-under-martial-law/story/

Hernandez. C. (June 17, 2024). Martial law. www.britanica.com. https://www.britannica.com/place/Philippines/Martial-law

Kaligirang Pangkasaysayan ng Florante at Laura - mga tala ni Allan A. Ortiz

 Kaligirang Pangkasaysayan ng Florante at Laura

Allan A. Ortiz

(Mula sa sariling tala) 

                     Ang awit at korido ay tinatangkilik pa rin hanggang sa ngayon bilang isang uri ng panitikan.

          Nagmula noong panahon ng mga Espanyol. Nang ang Pilipinas ay sakupin ng mga dayuhang Kastila, nagsilbing daan ang panitikan upang madali at mabisang maipakalat, maipasa, o maipalaganap ang mensahe, at upang maipakita sa mga tao, partikular na sa mga katutubo, ang konteksto ng Kristyanismo. Ngunit para sila ay maaliw at masiyahan, nabuo o naimbento ang isang anyong panitikan na tinawag na awit at korido. Noong gitnang panahon lumaganap ang awit at korido sa Europa bilang isang uri ng romansang panitikan. Nakarating ang mga ganitong uri ng panitikan noong 1610 mula Mexico sa pamamagitan ng kalakalang Galleon.

            Ginamit itong instrumento ng mga misyunerong prayle sa Pilipinas bilang kagamitan upang maipalaganap ang relihiyong Katolisismo sa mga katutubo. Ito ay nagsilbing libangan ng mga katutubo bukod sa pagtuturo ng mga gintong aral sa buhay at pananampalataya.

  

}  Ayon kay Isagani Cruz at Solidad Reyes sa kanilang aklat na “Ang Panitikan” “Hindi kaagad nagbago ang ating panitikan dahil sa pagsipot sa ating bayan ng mga Kastilang may dala ng krus at espada...Subalit malinaw ang pagpasok ng oryentasyong relihiyoso sa panahong ito.”

}  Pumasok ang awit at korido sa panahong ito upang matugunan ang interes na maaliw ang mga katutubo.  Sa pamamagitan ng awit at korido, naaliw ang mga mambabasa, natuturuan pa silang magpakatao at di tuwirang nayayakag silang pahalagahan ang Katolisismo at talikuran ang paniniwalang pagano.

}  Ang awit at korido ay may pangyayaring arketipo na katangiang romansa sa Europa noong Edad Media. Sa gitna ng pakikipagsapalaran ng Kristiyano at Muslim ay matatagpuan ang mga aral at paniniwala  hinggil sa pakikipagkapwa tao, sa katarungan, sa wastong pagsusunuran, sa pamilya at marami pang ibang konsepto na nagpapatibay ng mga kinaugaliang pananaw sa buong panahon ng Kastila - Reyes, Cruz, Ang Panitikan

}  Walang katiyakan kung saan o kailan isinulat ang awit na Florante at Laura. May ilang dalub-aral ang nagsasabing isinulat ni Balagtas ito sa bilangguan sa Pandacan sa pagitan ng 1835 at 1838 nang ipakulong ni Mariano Kapule.

}  May ilang haka-haka na maaaring naisulat ang awit sa bilangguan sa Balanga at Maynila sa pagitan ng 1856-1860. nang ipapiit siya ng katulong na babae ni Alferes Lucas ng Bataan sa sumbong ng pamumutol ng buhok.

}  1800 – 1900 – marami-rami na rin ang naglimbag ng Florante at Laura ni Balagtas sa panahong ito na isa sa basehan ng kasikatan ng anumang aklat ng panahong ito.

}  Ayon sa pananaliksik nina Herminigildo Cruz at Epifanio delos Santos, unang nalimbag ang awit ni Balagtas noong 1883 subalit walang anumang katibayang mapanghahawakan ngayon upang patunayan ang ganyang petsa.

}  1853 - Si Epifanio de los Santos Cristobal na nagsalin ng Florante at Laura sa Espanyol ang nagpatunay na binatay niya ang kaniyang sariling sa orihinal na edisyon noong 1853.

}  1861 na kopya - Napasakamay ni Carlos Ronquillo, isang mananalaysay. Ayon sa kanya ang limbag ay inimprenta sa papel de China ng y Giraudier. Binanggit din niya  si T.H. Pardo de Tavera, isang mananalaysay na nag-aral ng kasaysayan ng Pilipinas, ay nag-iingat naman ng edisyon 1870 na nalimbag ng Imprenta de B. Gonzalez Mora sa Binondo.

}  Ayon kay Patricia Melendez-Cruz, na nagbigay linaw sa dalawang limbag, na inilabas noong 1875 ng Imprenta de M Perez at noong 1901 ng Liberta Tagala na parehong nasa Binondo.

}  Maraming lumabas na mga edisyon ng Florante at Laura na nasa wikang Tagalog at Ingles,subalit natupok ang mga ito noong 1945, nang magwakas ang Ikalawang DigmaangPandaigdig. Sapagkat kabilang nga ito sa mga korido noong ika-19 dantaon, nalimbag lamang ang mga kopya ng akda ni Baltasar sa mga mumurahing klase ng papel (papel dearroz ayon kay Epifanio de los Santos) na yari sa palay na ipinagbibili tuwing may misa at mga kapistahan sa halagang 10 centavo bawat isa. 

}   Natatanging ang Aklatang Newberry ng Chicago, Estados Unidos lamang ang nakapagtabi ng mga kopya nalimbag noong 1870 at1875, kabilang sa tinatawag na Koleksiyong Ayer. Nabanggit ang mga kopyang ito sa Biblioteca Filipina ni T. H. Pardo de Tavera. Magkatulad na magkatulad ang kopyang pang-1870 at ang gawa noong 1875.

}  Nalilimbag ang pamagat ng bersyong pang-1870 sa ganitong paraan ng pagbabaybay

 

         Ang awit na “Florante at Laura” ni Frnacisco Balagtas noong 1838 ay hango sa kasaysayan ng pag-ibig niya kay Maria Asuncion Rivera. Nang mga panahong ito ay mahigpit ang sensura sa paglilimbag ng mga babasahin sa bansa. Ipinagbabawala nag mga ababsahin, palabras na tumutuligsa sa mahigpit at malupit na pamamalakad ng mga Espanyol. Ang Florante at Laura ay may orihinal na pamagat na “ Pinagdaanang Buhay ni Florante at Laura sa Kahariang Albanya: Kinuha sa ladling cuadro historico o pinyurang nagsasabi sa mga nangyari nang unang panahn sa impero ng Gresya, at tinula ng isang matuwain sa bersong Tagalog. Masasabing hindi lamang ito isang ordinaryong awit, bagkus may malalim na kahulugan at konteksto sa kasaysayan ng panahon. Batay sa pag-aaral, ang Florante at Laura ang kauna-unahang akdang may tagong pagtuligsa sa mga Espanyol. Masasabing nabasa ni Jose Rizal ang awit na ito na dala siyang sipi nang maglakbay sa Espanya, na maituturing na isang akdang nagbigay sa kanya ng impluwensya na sumulat ng nobelang tumutuligsa sa mga Espanyol. 

Ayon kay Lope K. Santos, may apat na himagsik si Francisco malagtas nang isulat nito ang kanyang awit na “Florante at Laura”.

1.    Himagsik laban sa malupit na pamahalaan – masamang palakad ng pamahalaan, pagmamaltrato ng mga Espanyol sa mga Pilipino at hindi pantay na karapatan ng mga Pilipino at Espanyol.

2.    Himagsik laban sa hidwaang pananampalataya – dalawa man ang pangalan, iisa sa turing at kapangyarihan; hiwalay ang estado at simbahan; pagtanggi ng mga Muslim sa Mindanao at Jolo sa relihiyong Katolika.

3.    Himagsik laban sa maling kaugalian – mga kamalian at kasalanang nagkaugat nang malalim – hindi mabuting kaugalian ng lahi, masagwang pagpapalayaw sa anak, pagkamaiinggitin, pagkamapanghamak, mapaghiganti sa kaaway, pang-aagaw ng pag-ibig, at masamang kaugalian sa lipunan.

4.    Himagsik laban sa mababangn uri ng panitikan – agwat ng pagtula at pananagalog – napagitna ang panitikang tagalog na nakatuon sa pananampalataya; pinatunayan ni Balagtas na maaaring makasulat ng isang akdang pampani-tikan na maglalahad ng kanyang paghihimagsik laban sa pamamalakad ng mga Espanyol.