Tekstong Biswal: Kahulugan, Pamamaraan at Dapat Tandaan

Tekstong Biswal: Kahulugan, Pamamaraan at Dapat Tandaan

Allan A. Ortiz

Ang isang makapangyarihang media na kilala bilang "visual text" ay gumagamit ng mga larawan upang maikli at mapang-akit na maghatid ng mga saloobin at impormasyon. Ang mga biswal na teksto ay mahalaga para sa mahusay na komunikasyon sa kapaligiran na nakatuon sa paningin ngayon. Maaari silang kumuha ng maraming iba't ibang anyo, kabilang ang video, pelikula, gaming, advertising, at online na nilalaman. Ang visual literacy ay nangangailangan ng paggamit ng kulay, linya, istraktura, at liwanag upang maunawaan at lumikha ng kahulugan.

Ang nilalaman ng teksto na kaakit-akit sa paningin ay nilikha sa pamamagitan ng pagpapahusay sa pagiging madaling mabasa maging ang presentasyon sa pamamagitan ng mga diskarte sa pag-pormat. Para sa layuning iyon, narito ang ilang mga pamamaraan:

1. Mga Fonts at Typography – Pumili ng mga nababasang typeface gaya ng Arial, Aelvetica, o Times New Roman. Baguhin ang body text mga sub headings, at mga laki ng font ng header. Upang bigyang diin ang mahahagalang punto, gumamit ng bold o italics.

2. Kulay at Contrast – Gumamit ng magkakaibang kulay para sa backdroup at teksto (halimbawa, malaiwanag na background na may itim na font). Upang mapanatili ang pagiging madaling mabasa, umiwas sa pagamit ng napakaraming kumbinasyon ng kulay.

3. Espasyo at Pagkakahanay – Ang teksto ay dapat palaging nakahanay sa kaliwa, gitna o kanan. Para maiwasana ng pagsisikip, gamitin ang tamang line spacing o leading.

4. Mga pamagat at Sub-pamagat – Ayusin ang nilalaman na may malinaw na mga heading at subheading. Gumamit ng mas malalaking font para sa mga heading upang lumikha ng hierarchy.

5. Mga Bullet at Listahan – Gumamit ng mga bullet point o mga numerong listahan para sa kalinawan. Panatilihing maigsi ang mga item sa listahan.

6. Mga Grapikong Icon – Isama ang mga kaugnay na icon o simbolo upang mapahusay ang visual appeal. Gumamit ng mga infographic o chart upang ihatid ang kumplikadong impormasyon.

7. Puting Espasyo – Panatilihin ang puting espasyo sa paligid ng mga elemento ng teksto para sa isang malinis na hitsura. Iwasan ang makalat na layout.

Sa pagbuo ng textong biswal ay kailangang sundin ang sumusunod na mga hakbang.

1. Magtakda ng layunin at pumili ng uri nito – Tukuyin ang iyong layunin: Ano ang gusto mong makuha ng iyong mambabasa musa sa iyong textong biswal? Isaalang-alang kung io ay oara sa isang post o blog, social media, o iba pang channel. Magpasya kung ito ay nagbibigay-kaalaman, nakaaaliw, akaemiko, o korporasyon.

2. Magplano at gumawa ng nilalaman – Maghanap ng kaugnay na datos at nilalaman. Balangkasin ang mga pangunahing punto at lohikal na ayusin ang imormasyon.

3. Ayusin at i-visualize ang iyong datos – Gumamit ng mga tsart, grap, at mga icon upang ipakita ang datos. Tiyakin ang kalinawan at katumpakan sa iyong visualization.

4. Pumili ng huwarang disenyo o template – Magsimula sa paggamit ng mga tool tulad ng Visme, Canva, at Venngage na nag-aalok ng mga naka-customize na huwarang disenyo. Pumili ng huwarang disenyo na naaayon sa nilalaman at istilo.

5. Magdagdag ng mga nakaaakit na elemento ng disenyo – I-customize ang mga font, kulay, at layout. Isama ang mga larawan, ilustrasyon, at iba pang biswal na elemento.

Tandaan na ang biswal na impormasyon ng teksto ay dapat balansehin ang kaayusan upang madaling mabasa. Mag-eksperimento sa iba’t ibang elemento upamng mahanap kung ano ang pinakamahusay para sa isang particular na konteksto.

https://www.twinkl.co.za/teaching-wiki/visual-text

https://www.visme.co/blog/how-to-make-an-infographic/

https://www.canva.com/infographics/

Inklusibong Edukasyon at Pagsulong at Pag-unlad ng Kasarian (Gender Advancement and Development)

 

Inklusibong Edukasyon at Pagsulong at Pag-unlad ng Kasarian 

(Gender Advancement and Development)

Allan A. Ortiz

Ang isang disenteng edukasyon ay dapat na magagamit ng lahat ng mga mag-aaral, anuman ang kanilang mga kalagayan, talento, o pinagmulan. Ito ay kilala bilang inclusive education. Sinisikap nitong itaguyod ang isang kapaligiran na nagpapahalaga sa sariling katangian at tumutugon sa mga pangangailangan ng mga tao. Ang pakiramdam ng pag-aari at paggalang sa isa't isa ay pinalalakas sa pamamagitan ng inklusibong edukasyon, na naghihikayat sa pagtutulungan, empatiya, at pag-unawa sa mga mag-aaral.

Ang mga layunin ng pagsulong at pag-unlad ng kasarian (gender advancement and development) ay upang bigyang kapangyarihan ang mga tao sa lahat ng kasarian at isulong ang pagkakapantay-pantay ng kasarian. Kabilang dito ang mga inisyatiba upang puksain ang diskriminasyon batay sa kasarian, mag-alok ng pantay na pagkakataon, at iwaksi ang mga negatibong pananaw. Ang mga inisyatiba para sa pag-unlad ng kasarian ay naglalayong malampasan ang mga puwang sa pakikipag-ugnayan sa lipunan, edukasyon, trabaho, at kalusugan upang bumuo ng isang mas makatarungang lipunan.

Kinikilala ng edukasyong tumutugon sa kasarian at inklusibo ang kahalagahan ng paglutas ng mga pagkakaiba ng kasarian sa loob ng mga institusyong pang-edukasyon, na isang paraan kung saan magkakapatong ang dalawang ideyang ito. Ang pagkakapantay-pantay ng kasarian at inklusibong edukasyon ay maaaring isulong sa pamamagitan ng paglaban sa mga stereotype ng kasarian, pagtiyak na ang mga babae at lalaki ay may pantay na pagkakataon, at hinihikayat ang pantay na pag-access.

Dahil ang inclusive education ay nakatuon sa pagbibigay sa bawat mag-aaral ng pantay na pag-access sa edukasyon, ito ay higit pang naging popular sa Pilipinas. Ang UNESCO at ang Kagawaran ng Edukasyon (DepEd) ay nagtutulungan upang magbigay ng pagsasanay sa mga guro kung paano isama ang mga batang may kapansanan sa mga regular na kalagayan ng silid-aralan. Ang pakikipagtulungan sa mga magulang, pagtatatag ng suportadong kapaligiran, at pagbabago ng edukasyon ay saklaw lahat sa kursong ito.

Para sa mga mag-aaral na may partikular na pangangailangan, itinatag ng Pilipinas ang mga paaralan ng SPED. Upang suportahan ang tagumpay sa akademya ng mga bata, ang mga paaralang ito ay nagbibigay ng mas mababang laki ng klase, espesyal na edukasyon, at teknolohiyang adaptive.

Para sa mga batang huminto sa pag-aaral o hindi makadalo sa mga regular na nakaiskedyul na klase para sa medikal o iba pang mga kadahilanan, nag-aalok ang ALS ng mga hindi tradisyonal na posibilidad sa pag-aaral. Hinahayaan nito ang mga mag-aaral na matuto sa kanilang sariling bilis sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga pangunahing klase sa literacy at bokasyonal na pagsasanay.

Upang mapadali ang inklusibong edukasyon, ang bansa ay nagpatibay ng mga patakaran. Ang DepEd Order No. 21, halimbawa, ay binibigyang-diin ang pagkakaiba-iba sa balangkas ng patakaran nito para sa K–12 na edukasyon.

Sa pamamagitan ng pagtiyak na ang lahat ng mga mag-aaral, anuman ang kakayahan, ay maaaring matuto at umunlad sa isang ligtas at nakapagpapatibay na kapaligiran, ang pagsasama ay tumutulong sa mga mag-aaral na maghanda para sa iba't ibang mundo.

 

https://www.unicef.org/documents/advancing-girls-education-and-gender-equality-through-digital-learning

https://www.unesco.org/en/gender-equality/education/need-know

https://www.ungei.org/blog-post/gender-and-inclusive-education

https://www.teacherph.com/inclusive-education-philippines/

https://www.iccwtnispcanarc.org/upload/pdf/5016916948Education%20for%20children%20with%20mental%20retardation.pdf

https://risejournals.org/index.php/imjrise/article/view/270

https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/ph/fastFacts---Gender-Equality-and-Women-Empowerment-in-the-Philippines-rev-1.5.pdf

https://leap.unep.org/en/countries/ph/national-legislation/philippine-plan-gender-responsive-development-ppgd-1995-2025

https://www.undp.org/philippines/our-commitment-gender-equality

https://gcg.gov.ph/files/Lc9p5J9673UI7J8K9X3V.pdf

https://www.undp.org/philippines/publications/fast-facts-gender-equality-and-womens-empowerment-philippines

https://www.unesco.org/en/articles/unesco-and-deped-launch-2020-global-education-monitoring-report-philippines

https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000387889/PDF/about/help

Ang Panitikang Filipino sa Panahon ng Kasarinlan ni Allan A. Ortiz

 

Ang Panitikang Filipino sa Panahon ng Kasarinlan

ni Allan A. Ortiz

Sa panahon ng Kasarinlan mula 1946, ang panitikang Pilipino ay nagbukas ng mga bagong pinto para sa mga manunulat. Umusbong ang mga panitikang Filipino sa Ingles. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay naging mas produktibo ang mga manunulat sa Pilipinas. Ang mga Amerikanong guro sa paaralan ay nagsilbing insiprasyon nila upang makakuha ng mga istilo o teknik pampanitikan at mas pinagbuti nila ang kanilang kaalaama sa wikang Ingles. Ilan sa mga akda at manunulat ay sina: Paz Marquez-Benitez na kinilalang unang manunulat sa Ingles at sa kanyang tanyag na isinulat ay “Dead Stars”. Kinilala sa kanyang makabagong esilo ng pagsulat ng tula ay si Jose Garcia Villa na puno ng imahinasyon at malalim na kahulugan at ang isa sa kanyang tula ay “Lyric 17”. Tanyag sa kanyang nobelang “The Woman Who Had Two Navels” si Nick Joaquin na isang mahusay na manunulat, nobelista at makata.  Ang kanyang mga akda ay nagpapakita ng kultura, kasaysayan, at pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Isa sa kanyang pinakapopular na nobela. Ang manunulat na si F. Sionil Jose ay kilala sa kanyang “Rosales Saga”, isang serye ng nobela na nagsasalaysay ng buhay at pag-usbong ng mga tao sa Rosales, Pangasinan. Isa sa mga nobelang kabilang ditto ay ang “Dusk”. Si N.V.M. Gonzalez ay isang manunulat na nagpapakita ng buhay sa lalawigan at pag-usbong ng modernisasyon. Kilalang kuwentong kanyang isinulat ay “Children of the Ash-Covered Loam”.

Ang tema ng mga Panitikang Filipino sa panahon ng kasarinlan ay nagpapakita ng pananampalataya, alamat, pamahiin, kathang-isip, sosyal na problema, kahirapan,  pagatatlo sa mga uri, pulitika, pampabansang pagkakakilanlan, dayuhang dominasyon, pangangalunya, moralidad at sekswalidad.

Ang mga ilang akdang sa panahon ng kasarilnlay ay: ang tulang “Ako ang Daigdig” ni Alejandro G. Abadilla, musikang makabayan na “Bayan Ko” na sumisimbolismo sa pagmamahal sa bayan at paglaban sa katiwalian, kuwentong “Ginto sa Makiling” ni Macario Pineda na isang simbolikal na akda na tumatalakay sa lipunan, moralidad at pulitik, nobelang “Ako’y Isang Tinig” ni Genoveva Edroza Matute na  nagpapakita ng pag-asa, paglaban at pagmamahal sa bayan, dulang “Walang Sugat” ni Severino Reyes na nagpaapkita ng pag-ibig, pagdurusa, at pag-asa sa kalayaan, at sanaysay na “Ang Pangunahing Makata” ni Amado Hernadez na timatalakay sa pagmamahal sa bayan at pagtutol sa katiwalian.

Patuloy pa rin ang paglaganap ng mga panitikang Filipino sa kasalukuyan gamit ang iba’t ibang plataporma upang ito’y ilahad. Nanantili pa rin ang mga ganitong tema at mas lumalalim ang pagtalakay dahil sa pag-unlad at pagbabago ng panahon na nagsisilbing paksa ng mga akda.

 

Sanggunian:

Pineda A. (May 14, 2024). The Impact of colonialism on the Philipine Literature. https://homebasedpinoy.com/the-impact-of-colonialism-on-philippine-literature/

N.A. (1987). The British Family Journal. V. 23, No. 1, pp. 28-32 (5 pages) British Library. https://www.jstor.org/stable/42554440

Macansantos.F., & Macansantos P.(December 25, 2017). Philippine literature in the post-war and contemporary period. https://www.puertoparrot.com/articles/philippine-literature-in-the-post-war-and-contemporary-period

https://www.studocu.com/ph/document/western-philippines-university/bachelor-of-secondary-education-major-in-biological-science/ang-panitikan-sa-panahon-ng-bagong-kalayaan/44802737

Panitkan sa Panahon ng Aktibismo ni Allan A. Ortiz.

 

Panitkan sa Panahon ng Aktibismo

Allan A. Ortiz.

 

Ang kapaligirang politikal ng Pilipinas sa ilalim ni Pangulong Ferdinand Marcos ay makikita sa kasaysayang pampanitikan noong panahong iyon, na kinabibilangan ng aktibismo at batas militar. Ang Proclamation 1081, na inilabas ni Marcos noong Setyembre 21, 1972, ay nagpataw ng batas militar, na nag-aangkin ng pangangailangang iligtas ang republika at baguhin ang lipunan. Sa panahong ito, ipinataw ang pamumuno ng militar at sinuspinde ang mga karapatan sa konstitusyon.

Maraming makabuluhang pangyayari sa kasaysayan at pagbabagong sosyo-ekonomiko ang naganap sa Pilipinas noong panahon ng aktibismo at batas military:

• Deklarasyon ng Batas Militar: Noong Setyembre 21, 1972, ipinahayag ni Pangulong Ferdinand Marcos ang batas militar, na binanggit ang mga banta mula sa komunistang insurhensiya ng Communist Party of the Philippines (CPP), ang Moro National Liberation Front (MNLF) Muslim separatist movement, at marahas na protesta ng mga estudyante.

• Mga Paglabag sa Karapatang Pantao: Ang Amnesty International ay nagtipon ng isang komprehensibong listahan ng mga pang-aabuso sa karapatang pantao na naganap sa panahong ito, kabilang ang napakaraming detensyon, sapilitang pagkawala, pagbitay, at pagpapahirap sa mga taong itinuring na mga karibal sa pulitika at mga kritiko ng gobyerno.

• Aktibismo ng Mag-aaral: Noong People Power Revolution ng 1986, ang aktibismo ng estudyante ay isang pangunahing salik sa parehong huling pagpapatalsik kay Marcos at sa mga pangyayari na humantong sa proklamasyon ng batas militar noong 1972.

• Pagsususpinde ng mga Karapatan sa Konstitusyon: Sa pagsisikap na pigilan ang paglusot ng komunista sa lipunan, inilathala ng administrasyong Marcos ang Proclamation 1081 na nagsususpinde sa mga karapatan sa konstitusyon.

Ang panitikan ay nabuo bilang isang makapangyarihang instrumento para sa pagpapahayag at paglaban bilang reaksyon sa pampulitikang pag-uusig na ito. Upang maiwasan ang censorship, lumikha ang mga manunulat ng mga akdang kritikal sa diktadura at madalas gumamit ng simbolismo at metapora. Ang mga literatura ng protesta, proletaryado, at kulungan ay kabilang sa maraming genre ng pagsulat na sumasalamin sa pag-asa at paghihirap ng mamamayang Pilipino sa magulong panahong ito.

Ang panitikan ay isang mahalagang midyum para sa pagpapahayag ng pagtutol sa gobyerno ni Pangulong Ferdinand Marcos sa Pilipinas mula 1972 at 1981, nang ipataw ang martial rule. Ang protesta, proletaryado, at pagsulat sa bilangguan ay kabilang sa mga anyo na ginamit ng mga manunulat.  Nakita sa panahong ito ang paglitaw ng mga kilalang indibidwal at akdang pampanitikan na nagbigay-diin sa realidad ng lipunan at mga indibidwal na karanasan sa ilalim ng batas militar, tulad ng "Mareng Mensiya" ni Fanny A. Garcia,  "Dekada '70" ni Lualhati Bautista, “Aking Kapatid, Aking Berdugo” ni Francisco Sionil Jose at Sa pagkamatay ng isang newsboy” ni Lamberto E. Antonio. Ang impluwensya ng batas militar sa lipunan at kultura ng Pilipinas ay lubos na nauunawaan at naaalala dahil sa mga gawaing ito.

Sa panahon ng aktibismo at batas militar sa Pilipinas, ang mga puntong ito ay nag-aalok ng balangkas ng mahahalagang pwersang pampulitika at panlipunan.

Sanggunian:

N.A. (March 10, 2024). The Philippines during Martial Law https://www.philippine-history.org/martial-law-philippines.htm

Lapeña. C. (September 20, 2012). Balikwas: Literature and media under Martial Law. GMA News Online. https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/274886/balikwas-literature-and-the-media-under-martial-law/story/

Hernandez. C. (June 17, 2024). Martial law. www.britanica.com. https://www.britannica.com/place/Philippines/Martial-law

Kaligirang Pangkasaysayan ng Florante at Laura - mga tala ni Allan A. Ortiz

 Kaligirang Pangkasaysayan ng Florante at Laura

Allan A. Ortiz

(Mula sa sariling tala) 

                     Ang awit at korido ay tinatangkilik pa rin hanggang sa ngayon bilang isang uri ng panitikan.

          Nagmula noong panahon ng mga Espanyol. Nang ang Pilipinas ay sakupin ng mga dayuhang Kastila, nagsilbing daan ang panitikan upang madali at mabisang maipakalat, maipasa, o maipalaganap ang mensahe, at upang maipakita sa mga tao, partikular na sa mga katutubo, ang konteksto ng Kristyanismo. Ngunit para sila ay maaliw at masiyahan, nabuo o naimbento ang isang anyong panitikan na tinawag na awit at korido. Noong gitnang panahon lumaganap ang awit at korido sa Europa bilang isang uri ng romansang panitikan. Nakarating ang mga ganitong uri ng panitikan noong 1610 mula Mexico sa pamamagitan ng kalakalang Galleon.

            Ginamit itong instrumento ng mga misyunerong prayle sa Pilipinas bilang kagamitan upang maipalaganap ang relihiyong Katolisismo sa mga katutubo. Ito ay nagsilbing libangan ng mga katutubo bukod sa pagtuturo ng mga gintong aral sa buhay at pananampalataya.

  

}  Ayon kay Isagani Cruz at Solidad Reyes sa kanilang aklat na “Ang Panitikan” “Hindi kaagad nagbago ang ating panitikan dahil sa pagsipot sa ating bayan ng mga Kastilang may dala ng krus at espada...Subalit malinaw ang pagpasok ng oryentasyong relihiyoso sa panahong ito.”

}  Pumasok ang awit at korido sa panahong ito upang matugunan ang interes na maaliw ang mga katutubo.  Sa pamamagitan ng awit at korido, naaliw ang mga mambabasa, natuturuan pa silang magpakatao at di tuwirang nayayakag silang pahalagahan ang Katolisismo at talikuran ang paniniwalang pagano.

}  Ang awit at korido ay may pangyayaring arketipo na katangiang romansa sa Europa noong Edad Media. Sa gitna ng pakikipagsapalaran ng Kristiyano at Muslim ay matatagpuan ang mga aral at paniniwala  hinggil sa pakikipagkapwa tao, sa katarungan, sa wastong pagsusunuran, sa pamilya at marami pang ibang konsepto na nagpapatibay ng mga kinaugaliang pananaw sa buong panahon ng Kastila - Reyes, Cruz, Ang Panitikan

}  Walang katiyakan kung saan o kailan isinulat ang awit na Florante at Laura. May ilang dalub-aral ang nagsasabing isinulat ni Balagtas ito sa bilangguan sa Pandacan sa pagitan ng 1835 at 1838 nang ipakulong ni Mariano Kapule.

}  May ilang haka-haka na maaaring naisulat ang awit sa bilangguan sa Balanga at Maynila sa pagitan ng 1856-1860. nang ipapiit siya ng katulong na babae ni Alferes Lucas ng Bataan sa sumbong ng pamumutol ng buhok.

}  1800 – 1900 – marami-rami na rin ang naglimbag ng Florante at Laura ni Balagtas sa panahong ito na isa sa basehan ng kasikatan ng anumang aklat ng panahong ito.

}  Ayon sa pananaliksik nina Herminigildo Cruz at Epifanio delos Santos, unang nalimbag ang awit ni Balagtas noong 1883 subalit walang anumang katibayang mapanghahawakan ngayon upang patunayan ang ganyang petsa.

}  1853 - Si Epifanio de los Santos Cristobal na nagsalin ng Florante at Laura sa Espanyol ang nagpatunay na binatay niya ang kaniyang sariling sa orihinal na edisyon noong 1853.

}  1861 na kopya - Napasakamay ni Carlos Ronquillo, isang mananalaysay. Ayon sa kanya ang limbag ay inimprenta sa papel de China ng y Giraudier. Binanggit din niya  si T.H. Pardo de Tavera, isang mananalaysay na nag-aral ng kasaysayan ng Pilipinas, ay nag-iingat naman ng edisyon 1870 na nalimbag ng Imprenta de B. Gonzalez Mora sa Binondo.

}  Ayon kay Patricia Melendez-Cruz, na nagbigay linaw sa dalawang limbag, na inilabas noong 1875 ng Imprenta de M Perez at noong 1901 ng Liberta Tagala na parehong nasa Binondo.

}  Maraming lumabas na mga edisyon ng Florante at Laura na nasa wikang Tagalog at Ingles,subalit natupok ang mga ito noong 1945, nang magwakas ang Ikalawang DigmaangPandaigdig. Sapagkat kabilang nga ito sa mga korido noong ika-19 dantaon, nalimbag lamang ang mga kopya ng akda ni Baltasar sa mga mumurahing klase ng papel (papel dearroz ayon kay Epifanio de los Santos) na yari sa palay na ipinagbibili tuwing may misa at mga kapistahan sa halagang 10 centavo bawat isa. 

}   Natatanging ang Aklatang Newberry ng Chicago, Estados Unidos lamang ang nakapagtabi ng mga kopya nalimbag noong 1870 at1875, kabilang sa tinatawag na Koleksiyong Ayer. Nabanggit ang mga kopyang ito sa Biblioteca Filipina ni T. H. Pardo de Tavera. Magkatulad na magkatulad ang kopyang pang-1870 at ang gawa noong 1875.

}  Nalilimbag ang pamagat ng bersyong pang-1870 sa ganitong paraan ng pagbabaybay

 

         Ang awit na “Florante at Laura” ni Frnacisco Balagtas noong 1838 ay hango sa kasaysayan ng pag-ibig niya kay Maria Asuncion Rivera. Nang mga panahong ito ay mahigpit ang sensura sa paglilimbag ng mga babasahin sa bansa. Ipinagbabawala nag mga ababsahin, palabras na tumutuligsa sa mahigpit at malupit na pamamalakad ng mga Espanyol. Ang Florante at Laura ay may orihinal na pamagat na “ Pinagdaanang Buhay ni Florante at Laura sa Kahariang Albanya: Kinuha sa ladling cuadro historico o pinyurang nagsasabi sa mga nangyari nang unang panahn sa impero ng Gresya, at tinula ng isang matuwain sa bersong Tagalog. Masasabing hindi lamang ito isang ordinaryong awit, bagkus may malalim na kahulugan at konteksto sa kasaysayan ng panahon. Batay sa pag-aaral, ang Florante at Laura ang kauna-unahang akdang may tagong pagtuligsa sa mga Espanyol. Masasabing nabasa ni Jose Rizal ang awit na ito na dala siyang sipi nang maglakbay sa Espanya, na maituturing na isang akdang nagbigay sa kanya ng impluwensya na sumulat ng nobelang tumutuligsa sa mga Espanyol. 

Ayon kay Lope K. Santos, may apat na himagsik si Francisco malagtas nang isulat nito ang kanyang awit na “Florante at Laura”.

1.    Himagsik laban sa malupit na pamahalaan – masamang palakad ng pamahalaan, pagmamaltrato ng mga Espanyol sa mga Pilipino at hindi pantay na karapatan ng mga Pilipino at Espanyol.

2.    Himagsik laban sa hidwaang pananampalataya – dalawa man ang pangalan, iisa sa turing at kapangyarihan; hiwalay ang estado at simbahan; pagtanggi ng mga Muslim sa Mindanao at Jolo sa relihiyong Katolika.

3.    Himagsik laban sa maling kaugalian – mga kamalian at kasalanang nagkaugat nang malalim – hindi mabuting kaugalian ng lahi, masagwang pagpapalayaw sa anak, pagkamaiinggitin, pagkamapanghamak, mapaghiganti sa kaaway, pang-aagaw ng pag-ibig, at masamang kaugalian sa lipunan.

4.    Himagsik laban sa mababangn uri ng panitikan – agwat ng pagtula at pananagalog – napagitna ang panitikang tagalog na nakatuon sa pananampalataya; pinatunayan ni Balagtas na maaaring makasulat ng isang akdang pampani-tikan na maglalahad ng kanyang paghihimagsik laban sa pamamalakad ng mga Espanyol. 

 

Baliktanaw sa Haiku sa Pilipinas ni Allan A. Ortiz

 

Baliktanaw sa Haiku sa Pilipinas

Allan A. Ortiz

          Hindi maipagkakaila na nasa dugo ng mga Pilipino ang pagiging isang makata. Bago pa man dumating ang mga mananakop sa bansa ay nakatagni na ito sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay gaya ng paghehele ng sanggol, mga ritwal sa pagtatanim, pananagumpay sa digmaan, pagdiriwang gaya ng pag-iisang-dibdib, paglalakbay at marami pang iba na nagpapakita ng damdamin ng mga katutubong Pilipino. Kaya ang panulaan ay isang kulturang dapat yakapin, payabungin at linangin. Naging madali sa mga Pilipinong makata na sumulat ng ibang anyo ng tula gaya ng haiku.

            Matutunton ang paglaganap ng haiku sa Pilipinans noong panahon ng pananakop ng Hapon noong 1942 hanggang 1945. Ang impluwensyang Hapon sa panitikan gaya ng haiku ay madaling niyakap ng mga Pilipino nang ipagbawal ang panitikang Pilipino sa Ingles.  Ito ang nagging Gintong Panahon ng Panitikang Pilipino dahil sa namamatay na panitikan dahil ang mga manunulat ay sumusulat sa wikang Ingles.

          Ang haiku ay isang uri ng maikling tula mula sa hapon na nagtataglay ng ilang katangiang nagbibigay-kulay sa kanyang pagkakaiba. Ang tradisyunal na haiku ay binubuo ng 17 pantig na ang unang taludtod ay limang pantig, ang ikalawang taludtod ay pito at ang ikatlong taludtod ay limang pantig. Tungkol sa kalikasan at imahen ng haiku. Ipinakikita nito ang pagmamahal sa kaliksan at ang pagiging sensitibo sa mga detalye sa paligid. Sa makabagong panahon, mas malawak na ang tema ng paglikha ng haiku. Hindi na umiikot sa kalikasan bagkus nakatuon na rin sa tao at kanyang karanasan.

 

             Ang kinillang unang makatang Pilipino na sumulat ng haiku ay si Gonzalo K. Flores, kilala rin bilang Severino Gerundio, isang avant-garde makatang noong panahong ng Hapon. Narito ang dalawa sa kanyang haiku, isinalin sa Tagalog, na inilathala sa magasing Liwayway noong Hunyo 5, 1943.

tutubi
hila mo’y tabak…
ang bulaklak, nanginig!
sa paglapit mo.

anyaya
ulilang damo
sa tahimik na ilog
halika, sinta.

 

          Sa paglipas ng panahon at pag-unad ng teknolohiya, ang internet ang nagdala ng haiku sa ilang makata sa bansa. Nabuo ang mga organisasyon at pangkat s aonline upang unti-unting buhayin ang pagsulat nito. Ilan sa mga pangkat at organisasyon ay Brown Song o Kayumangging Awit na isang forum sa Yahoo ng mga makata sa Pilipinas at iba’t ibang bansa. Naitatag noong Oktubre 4, 2004 ni Robert Wilson, isang Amerikanong makata ng haiku na naninirahan sa Pilipinas. Siya ang co-owner at co-publisher, at co-editor-in-chief ng Simply Haiku. Ito ay isang online na literaturang journal na nagpapakita ng mga Japanese short form of poetry. Ang Bahag-hari ay isa ring online na pangkat sa Yahoo ng mga Filipinong makata at manunulat. Naitatag noong Marso 30, 2005 na may layuning magsalin ng mga Japanese haiku sa wikang Filipino. 

          Noong 2006 ay ginunita ang ika-50 anibersaryo ng diplomasya sa pagitan ng PIlipinas at Hapoon mula 1956-2006 bilang Philippine-Japan Friendship Day na inanunsyo ni Pangulong Gloria Arroyo. Dito nagsimulang magkaroon ng interes ang mga Pilipino na simulat ng haiku na nagdala sa unang paligsahan sa pagsulat ng haiku para sa mga Pilipino na iorganisa ng Japan Information and Culture at Embassy of Japan at Unibersidad ng Santo Tomas Graduate Studies.

          Sa kabuoan, ang haiku ay patuloy na nagng bahagi ng ating kultura. Ito ay isang maikling tula na nagpapakita ng kalikasan, damdamin at pagmamahal sa buhay. 

Sanggunian: 

https://thehaikufoundation.org/omeka/files/original/f5c5d8879bfe018401a94da6fe9c9b70.pdf

https://www.slideshare.net/allanortiz/tula-updated-handout

Kaligirang Pangkasaysayan ng Tanka ni Allan A. Ortiz

 

Kaligirang Pangkasaysayan ng Tanka

Allan A. Ortiz

       Ang Tanka ay isang uri ng tula na may limang taludtod, at ito ay nagmula noong ikawalong siglo. Ang pinakaunang Tanka ay matatagpuan sa Manyoshu o “Collection of Ten Thousand Leaves,” isang antolohiya ng mga tula na naglalaman ng 4,500 na tula, kung saan siyamnapung bahagdan nito ay tanka. Sa panahong lumabas ang Manyoshu, nagsimulang pahalagahan ng mga makatang Hapon ang kanilang wika sa pamamagitan ng madamdaming pagpapahayag. Ang mga unang makatang Hapon ay sumusulat sa wikang Tsino sapagkat eksklusibo lamang ang wikang Hapon sa pagsasalita at wala pang sistema ng pagsulat. Sa pagitan ng ika-5 hanggang ika-8 siglo, isang sistema ng pagsulat ng Hapon ang nilinang na mula sa karakter ng pagsulat sa Tsina upang ilarawan ang tunog ng Hapon. Tinawag na Kana ang ponemikong karakter na ito, na ang ibig sabihin ay “hiram na mga pangalan.” Noong panahong nakumpleto na ang Manyoshu, nagsimulang pahalagahan ng mga makatang Hapon ang wika nila sa pamamagitan ng madamdaming pagpapahayag. Kung historikal ang pagbabatayan, ipinahahayag ng mga Hapon na ang Manyoshu ang simula ng panitikan nilang nakasulat na matatawag nilang sariling-sarili nila. Maikling awitn ang ibig sabihin ng tanka. Ito ay puno ng damdamin at karaniwang nagpapahayag ng emosyon o kaisipan. Karaniwang paksa nito ay pagbabago, pag-iisa, o pag-ibig.  Ang tanka ay naging daan ng nagmamahalan upang magpahayag ng damdamin sa isa’t isa.  Ang mga aristokrata ay ginagamit din ang tanka sa paglalaro kung saan lilikha ng tatlong taludtod at dudugtungan naman ng ibang tao ng dalawang taludtod upang mabuo ang isang tanka.

        Maiikling awitin ang Tanka na binubuo ng tatlumpu’t isang pantig na may limang taludtod. Karaniwang hati ng pantig sa mga taludtod ay: 7-7-7-5-5, 5-7-5-7-7 o maaaring magkapalit-palit din na ang kabuuan ng pantig ay tatlumpu’t isang pantig pa rin. Karaniwang paksa nito ay pagbabago, pag-ibig, at pag-iisa. Kaya’t sa paglikha ng Tanka, maaari nating gamitin ang kakaunting salita uang magpahayag ng malalim na damdamin at makapagbigay-inspirasyon sa isa’t isa.

Halimbawa ng Tanka 

                                   Araw na mulat

                                   Sa may gintong palayan

                                   Ngayon taglagas

                                   ‘Di ko alam kung kelan

                                   Puso ay titigil na

         Ang tankang iyong nabasa ay sisnulat ni Empress Iwa no Hime, na siyang Empress-consort of the 16^th, Emperor Nintoku. Sinasabing ang tula ay isinulat ng empress dahil sa kabiguan niyang masolo ang pag-ibig ng emperor.

                               

                                  Sa Muraski

                                 Ang bukid ng palasyo

                                 Pagpumunta ka

                                 ‘wag ka sanang makita

                                 Na kumakaway sa’kin

          Ang tanka ay isinulat noong ika-7 siglo ni Prinsesa Nukata. Isinulat niya ito noong dumalo siya ng ceremonial gathering og the herbs noong May 6, 668 na inorganisa ni Emperor Tenji. Isa si Princesesa Nukata sa mga consorts ng naturang emperor. Inalay niyo ito sa kanyang dating asawa na si Prince Oama. 

Sanggunian: 

https://www.padayonwikangfilipino.com/kaligirang-pangkasaysayan-ng-tanka-at-haiku/

https://brainly.ph/question/207084

Pilipinas, Dagok at Pamumukadkad sa ilalim ng Pananakopng Hapon ni Allan A. Ortiz

 

Pilipinas, Dagok at Pamumukadkad sa ilalim ng Pananakopng Hapon

Allan A. Ortiz

Nang sakupin ng Hapon ang Pilipinas noong 1942 hangang 1945 ay maraming pagbabago sa bansa sa larangan ng kultura at panitikan. Nagsimula ito nang nilusob ng Imperyong Hapon ang Pilininas na tinatabanan o nasa ilalim ng kapangyarihan ng Estados Unidos. 

Noong Disyembre 8, 1941, binomba ng hukbo ng mga sundalong Hapones ang Pilipinas, isang araw pagkaraang bombahin nila ang Pearl Harbor, Hawaii, at Estados Unidos. Pagkatapos ng ilang linggo, umatras sina Heneral Douglas McArthur at ang pamahalaan ni Manuel L. Quezon. Pinasok ng militar ng Hapon ang Maynila noong Enero 2, 1942.

Sumuko ang Bataan sa puwersa ng mga Hapones noong Abril 9, 1942. Ang mga bilanggo ng digmaan ay pinaglakad ng mga Hapones (ang tinatawag na Martsa ng Kamatayan) papunta sa isang kampo ng konsentrasyon sa Capas, Tarlac.

Ang panahon ng pananakop ng Hapon ay tumutukoy sa mga akdang pampanitikan na nilikha at naisulat noong panahon ng pananakop ng Hapon sa Pilipinas. Ito ay panahon ng malaking pagbabago at pagsubok para sa mga manunulat at mga akdang Pilipino. Nakaranas ng paghihirap at pagkakakulong ang mga manunulat sa panahong ito. 

Isa sa mga akdang lumaganap noong dumating ang mga Hapones ay ang Tanka at Haiku. Ang Tanka ay binubuo ng limang taludtod at may tig-7 bilang ng pantig sa sa tatlong taludtod at may tig-5 pantig sa dalawang taludtod nito,  samantalang ang Haiku ay binubuo ng tatlong taludtod at may bilang ng pantig na 5-7-5. Nagpapakita ang mga tulang ito ng buhay, imahe, at damdamin sa pamamagitan ng kakaunting salita lamang.

Ipinagbawal ng mga Hapon ang pagsalita at pagsulat ng wikang banyaga, partikular na ang Ingles. Dahil dito, naging malaya ang mga Pilipino sa pagsulat ng kanilang mga panitikan na kasama ang kanilang kultura, mga paniniwala, at kaugalian. Ang mga Pilipino ay muling nakasulat ng tulang Tagalog sa pagsulat ng haiku na nagtataglay ng malalim na talinghaga.   Ang mga akdang ito ay naglalarawan ng buhay sa lalawigan, pagsasaka, pangingisda, at iba pang aspeto ng buhay sa mga probinsya na nagpapakita ng karanasan ng mga manunulat, tradisyon, at kultura ng mga tao sa malalayong lugar. 

Pagkatapos ng pagbagsak ng Bataan, umatras si MacArthur patungong Australia. Pinalitan siya sa Corregidor ni Heneral Jonathan Wainwright, upang ipagpatuloy ang pakikipaglaban, hanggang sa mapilitang sumuko ang mga Pilipino at Amerikano pagkalipas ng 27 mga araw.

Nagtagal nang tatlong mga taon ang pananakop o okupasyon ng mga Hapones sa Pilipinas. Itinayo ng mga Hapones ang isang pamahalaang tau-tauhan lamang nila, at ang nagsisilbing pangulo ay si Jose P. Laurel.

Noong Oktubre 1944, nagsimula ang digmaan ng pagpapalaya sa Pilipinas mula sa mga Hapones nang lumapag ang mga puwersa ni Douglas MacArthur sa Leyte.

Naproklama bilang bagong pangulo ng Pilipinas si Sergio Osmeña nang mamatay si Manuel Quezon.

Malakas na nabomba ng mga sundalo ng Estados Unidos ang Maynila noong Pebrero 1945. Nahuli at napilitang sumuko ang puwersang militar ni Heneral Homma sa mga Amerikano  nang mabigo silang tumakas..

May mga magagndang idinulot ang pananakop ng Hapon sa bansa. Nagkaroon ng dibersidad pagdating sa paniniwala dahil sa pagpapalawig ng kulturang Pilipino. Naging mas maayos at kontrolado ang sistema ng pamumuno sa mga nasasakupan. Nabigyan muli ng sigla ang wikang Pambansa at natuto ang mga Pilipino magsulat ng mga Haiku

Hindi mawawala ang masamang epekto ng panankop ng Hapon sa Pilipinas. Nabago ng Kristiyanismo ang mga tradisyon at paniniwalang mga Pilipino. Hindi lahat ng Pilipino ay nabigyan ng pagkakataong makapag-aral, at nanatiling mga alipin ang ilan sa kanila. Walang kalayaan ang bansa at masasabing totoong pamahalaan ang mga PIlipino 

Sa kabuuan, ang panahon ng pananakop ng Hapon ay nagdulot ng mga pagbabago at pag-usbong sa larangan ng panitikan, kultura, at lipunan sa Pilipinas. Ang yugtong ito ng Pilipinas ay nagbigay daan sa pag-angakt at pagkakakilanlan ng mga Pilipino bilang isang malayang bansa. 

Sanggunian: 

https://www.studocu.com/ph/messages/question/3378478/panitikan-sa-panahon-ng-hapon

https://www.padayonwikangfilipino.com/kaligirang-pangkasaysayan-ng-tanka-at-haiku/

[Expert Answer] bakit itinuturing na ang panahon ng hapon ay gintong panahon? - Brainly.ph

Tanaga, Katutubong Tulang Pilipino ni Allan A. Ortiz

                                              Tanaga, Katutubong Tulang Pilipino

Allan A. Ortiz

          Ang tanaga ay isang maikling katutubong Pilipinong tula na kinaugaliang ginagamit sa wikang Tagalog. Ito’y may malalim na kasaysayan sa Pilipinas at hindi lamang simpleng anyo ng tula, kundi bahagi na rin ng kultura ng mga sinaunang Pilipino. Binubuo ito ng apat na taludturan na may pituhang pantig bawat taludtod. Ang makabagong tanaga ay ginagamit sa iba’t ibang wikang Pilipino at Ingles dahil sa kanyang katanyagan noong ika-20 siglo. Lumaos ito sa huling bahagi ng ika-20 siglo, ngunit muling isinilang ito ng kapanlahatan ng mga Pilipinong alagad-sining sa ika-21 siglo.

          Sa orihinal na Tagalog, ang tanaga ay may ganitong estruktura: “Catitibay ca tolos sacaling datnang agos! aco’I momonting lomot sa iyo, I popolopot.” Sa makabagong ortograpiya ng Tagalog, ito ay naging: “Katitibay kang Tulos Sakaling datnan ng agos! Ako ay mumunting lumot sa iyo ay pupulupot.”

          Ipinapalagay na ang tanaga ay kina Prayleng Juan de Noceda at Pedro de Sanlucar ni Vim Nadera, at sinipi nila ang sinabi nilang “Poesia muy alta en tagalo, compuesta de siete silabas, y cuatro versos, llena de metafora” (ika-16 na siglo) o “Medyo mataas ang panulaan sa Tagalog, binubuo ng pitong pantig, at apat na taludtod, puno ng metapora.”

         Tulad ng haiku ng Hapones, kinaugaliang walang pamagat ang mga tanaga. Sila ay mga matulaing anyo na nagsasalita para sa kanilang sarili. Ipinapasa-pasa ang karamihan sa pamamagitan ng sali’t saling sabi, at naglalaman ng mga salawikain, araling moral, at pira-piraso ng alituntunin ng pag-uugali.

          Bagamat itinuturing itong namamatay na anyo ng sining, kasalukuyang isinisilang muli ito ng Sentrong Pangkultura ng Pilipinas at Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining. Ang mga grupong PinoyPoets, ay itinataguyod ang Filipinong panulaan sa Ingles.  

Sanggunian: 

https://tl.wikipedia.org/wiki/Tanaga

https://www.sanaysay.ph/tanaga-examples/

https://www.tagaloglang.com/ano-ang-tanaga/

Halimbawa ng Tanka at Haiku ni Allan A. Ortiz

TANKA

Paglisan                                                                    Disipina                                                             

Ang gabing lambong                                                Disiplinahin                                            

Ang hikbi ay narinig                                                 Kabataan ngayon

Luha'y pumata                                                         Makasariling puso

Paghihirap nagwakas                                                Bibliya'y basahin mo

Magpahinga na Itay.                                                 Ika'y matuto.

Pinuno                                                                    Kalaguyo                                        

Ika'y pinuno                                                            Tibok ng puso

Dapat ika'y may puso                                             Paghanga sa'yo

Makasarili                                                               Madilim ang tagpuan

Kalunkutan ay dulot                                               Saglit kaligayahan

Kabiguang totoo                                                     Isang kapahamakan.

HAIKU

 Lipad ang isip                                                        Wala ngang tubig

Nais ika'y kapiling                                                 Bumaha sa paligid

Luha ang hatid.                                                      'sang sakripisyo